تفسیر درخت آتش و یخ در معراج
می گویند پیغمبر گرامی اسلام در شبی که به معراج رفت، در آن جا درختی را دید که برگ های بعضی از قسمت های آن از آتش است و بعضی از یخ است، و این برگ ها در کنار هم هستند – امر مشکل و بعیدی است که آتش و یخ کنار هم باشند. پیغمبر از این موضوع سئوال کرد، پاسخ آمد که این تجسم انسان است. انسان هم غریزة شهوت و غضب دارد، و هم حسّ پرستش و بندگی دارد که، خوب و عالی است. یعنی همة این ها با هم جمع شده اند، اصلاً درون خود انسان یک صراط است.
تا تو تن را چرب و شیرین می دهی گوهر جان را نیابی فربهی
اگر همة حواس متوجه «تن» شد، «جان» چاق و فربه نمی شود. خوب است انسان از نظر عقل، فکر، اندیشه، عبادت، درک و استعداد ها چاق شود. اگر می بینید امام حسین در مسیری که از مکه به کربلا می رود، و نیز از مسیر مدینه به مکه مکرر از داستان حضرت یحیی یاد می کند – امام حسین بسیار از قصة حضرت یحیی یاد کرد. – دلیل دارد که بعد از این عرض می کنم.
ملاقات امام حسین علیه السلام با عبدالله بن عمر
فرزند خلیفة دوم، عبدالله بن عمر در مسیر مکه امام حسین را دید. این عبدالله بن عمر آدم راحت طلبی بود، از این که موقعیتش به خطر بیفتد خیلی می ترسید. عمرش هم طولانی بود. اهل سنت نیز در منابع شان خیلی از زهد او تعریف کرده اند، ولی زهدی که در آن، ارتباط با امام نباشد به درد نمی خورد. داشتن زهدی که امام و پسر پیغمبر را رها کنی و گوشه گیر شوی به درد نمی خورد. خواجه ربیع – که قبرشان در مشهد است- نقل می کنند که به او (عبدالله بن عمر) گفتند امام حسین شهید شده، اظهار تأسف و ناراحتی کرد. مرحوم شهید مطهری می فرماید که گوشة غار و عبادت خوب است، اما وقتی پسر پیغمبر به کربلا آمد، غار را رها کن، عبادت را رها کن، برو امام حسین را یاری کن که خود این کار عبادت است. یاری امام حسین عبادت است.
فرق بین سیاست با سیاست زدگی
دین که از سیاست جدا نیست، این ها با هم اند. در دین ما سیاست که در مقابل معنویت نیست. متأسفانه چون سیاسی کاری شده، ما از سیاست هم زده شده ایم. از منبر سیاسی و بحث سیاسی هم خوشمان نمی آید؛ چون سیاست با سیاست زدگی مخلوط شده است. والّا یکی از ویژگی های امام، سیاسی بودن است؛ روایت داریم: «الامام عارفٌ بالسّیاسه». در زیارت جامعة کبیره می خوانیم «وساسه العِبادِ»[8]؛ شما سیاسیون جامعه هستید، شما جامعه را اداره می کنید. مگر پیغمبر به سران روم، ایران و یمن نامه ننوشت؟ این یک کار سیاسی است. مگر پیغمبر صلح حدیبیه را امضا نکرد؟ این امضا کردن معاهده یک کار سیاسی است. مگر حضرت زهرا چهل شب، در دفاع از ولایت در خانة مهاجر و انصار نرفت؟ مگر در مسجد، مقابل خلیفة اول و دیگر حاضرین خطبه نخواند؟ اصلاً وصیت حضرت زهرا سیاسی است، چرا گفت قبر من مخفی باشد؟ تنها یک دختر از پیغمبر باقی مانده، اما می گوید قبر من مخفی باشد، تادنیا دنیاست بدانند او با بنیان گذاران سقیفه مخالف بوده است. اصلاً در همین زیارت عاشورا – که یک بعد آن سیاسی است- مگر نمی گویید من از کسی که به قتل حسین راضی بود برائت می جویم؟
یزیدیان عصر حاضر
الان هم در دنیا کم نیستند انسان هایی که به قتل امام حسین راضی هستند، درست است که امام حسین نیست اما این آقایی که این گونه جوان های فلسطینی را به رگبار می بندد، رهبران فلسطینی را به شهادت می رساند، در اسرائیل جنایت می کند، در بوسنی جنایت می کند، در عراق جنایت می کند، این فرد اگر در کربلا هم بود امام حسین را از بین می برد. هر چند موضوع خیلی متفاوت است، بین این شخصیت ها خیلی فاصله است، اما جنایت جنایت است. انسان کشی انسان کشی است. آن کسی که در بوسنی و هرزگوین شکم مادر را می درد و طفل را به بیرون پرتاب می کند، این آدم اگر در کربلا هم بود به گلوی علی اصغر تیر می زد. این همان خوی صبُعیت (حیوانیت) است که در دنیای کفر و یهود دیده می شود. شما از آن سوی دنیا بلند می شوی، وارد یک کشور مسلمان می شوی و این گونه امنیت، آزادی، حجاب، عفت و ناموسش را تهدید می کنی! خیلی سخت است که نیروی بیگانه در کشور و منطقة انسان باشد. به چه دلیلی؟ اگر وجود مقدس امام حسین می گوید که دنبال من بیایید و مرا یاری کنید، باید برخیزد و امام را یاری کند، و در کنار امام حسین خون بدهد.
عبدالله ابن عمر امام حسین را در مکه دید، به امام عرض کرد که آقا من از جدً شما، رسول خدا شنیدم که فرمود شما به شهادت می رسید؛ «إنّکَ مَقتُول».خودش می گوید از پیغمبر شنیدم – حالا خوب است که خودت از لبهای پیغمبر شنیدی- پیغمبر فرمود که حسین شهید می شود. امام حسین فرمود: عبدالله بن عمر حالا خودت چه می کنی؟ مرا یاری می کنی یا نه؟ عرض کرد: آقا من دیده ام پیغمبر گاهی سینة شما را می بوسید، گاهی صورت و گلوی شما را می بوسید، اگر ممکن است پیراهنتان را بالا بزنید که من سینة شما را ببوسم، چون جای بوسة پیغمبر است. خوب، امام پیراهن را بالا زد، و او سینة امام را هم بوسید و آمد کنار. امام گفت: حالا چه می کنی؟ فرمود: «اتق الله یا اباعبدالرحمن و لاتدعن نصرتی»[9]؛ نصرت ما را رها نکن، ما را یاری کن. اما او امام را یاری نکرد و به کربلا نیامد. او از کسانی است که ایستاد و شنوندة قضایا بود، و بعد هم با حجاج ابن یوسف ثقفی بیعت کرد. عرض من این جاست که امام حسین به او فرمود: عبدالله بن عمر از پستی دنیا همین قدر بس که حضرت یحیای پیغمبر را سر بریدند، سرش را در طشت گذاشتند، پیش سلطان ستمگر آوردند. امام حسین قصة یحیی را چند بار در راه متذکّر شد.
ملاقات امام حسین علیه السلام با عبدالله بن مطیع
یکی دیگر از ملاقات های امام حسین ملاقات با عبدالله بن مطیع است. او هم کسی بود که یک منطقه ای داشت، که در آن چاه آب و کشاورزی داشت. وقتی امام حسین به او رسید، به آن حضرت سلامی عرض کرد و گفت: شما فرزند پیغمبر هستید، شما فرزند امیرالمؤمنین هستید، آقا کجا می روید؟ امام فرمود: کوفه. عرض کرد من یک خواهشی دارم، به کوفه نروید، آنها شما را یاری نمی کنند. چاهی که داشت چون خشکسالی بود آبش کم شده بود، گفت: آقا ممکن است دعا کنید آب چاه زیاد شود؟ امام مقداری از این آب را گرفت مزمزه کرد و برگرداند. امام است وجودش تبرک است، زیارتگاهش، قبرش، خاکش تبرک است. آب چاه بالا آمد؛ یعنی این معجزه را هم از امام دید که با این حرکت امام آب چاهش افزایش پیدا کرد، ولی امام را یاری نکرد.[10]این ها انسان های کم توفیقی بودند؛ عبدالله بن مطیع، عبدالله ابن عمر، عبیدالله حرّ جوفی و خیلی از کسانی که امام در مسیر راه از آنها درخواست یاری کرد. امام از بعضی ها درخواست نکرد که آن حساب دیگری دارد، می گوییم امام به او نگفته است، اما امام به بعضی ها فرمود بیا. وقتی امام می گوید بیا تکلیف آور است و فردای قیامت او مضاعف است، حجت برای او تمام شده است.
یاد معاد عامل نجات
امام حسین علیه السلام در این نامه ای که به برادرش محمد حنفیه نوشته – بعضی ها گفته اند این نامه ششم محرم نوشته شده؛ یعنی احتمالاً بعد از شهادت امام حسین این نامه به دست محمد حنفیه رسیده است؛ چون امام حسین دو تا نامه به محمد حنفیه نوشته است، یکی وصیتنامه اش و دیگری نامه ای است که در ماه محرم در همین روزها نوشته شده است، می گوید: برادرم، بدان«فَکَأنَّ الدُّنیا لَمْ تَکُنْ وَ کَأنَّ الآخِرَهَ لَمْ تَزَل»[11]؛ دنیا ارزشی ندارد و آخرت است که برای ما ارزش دارد و آخرت است که برای ما اصل است.
عزیزان! چرا همه ائمة ما این قدر راجع به معاد تذکر می دادند؟ نقل کرده اند امام صادق علیه السلام، بعد از هر نماز عشا، رو به جمعیت می کرد و راجع به معاد تذکر می داد. امیرالمؤمنین می آمد در بازار فریاد می زد: بازاری ها! می فروشید، می خرید، قیامت را فراموش کرده اید؟ معاد را فراموش کرده اید؟ فریاد می زد: «تِلْکَ الدّارُ الآخرَه»و این آیه را در بازار زیاد می خواند: «تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا»[12]؛ در قیامت آرامش برای کسی است که گناه نکند، فساد نکند، تفوّق طلب نباشد. چرا این قدر تذکر می دادند؟ موسی ابن جعفر دید جنازه ای را دارند دفن می کنند، ایستاد و به بستگان میت رو کرد و فرمود: آخرت و قیامتی که شروعش این است، شروع و ورودی آن دالان قبر است، و سالن خروجی از دنیا نیز قبر است. دنیایی که سالن خروجی اش همین یک متر است، چرا بعضی ها توجه ندارند؟ چرا به یاد معاد و مرگ نیستند؟ یاد قیامت غفلت را از بین می برد، نه تنها انسان را سست نمی کند بلکه برعکس، انسان را با اراده می کند، با نشاط می کند.
وقتی شما در اول سال تحصیلی به یک محصل می گویی یاد امتحان باش یعنی چه؟ یعنی تنبلی نکن، بی توجهی نکن، زحمت بکش. آقا برای یک ماه دیگر چک داده اما از اول ماه به او می گویند آقا حواست به تاریخ چکت باشد! شبی که چک داری فکرش را نکن، صبح نمی توانی جواب بدهی، یک ماه قبل فکر آن را بکن.
علت توجه ویژه قرآن و اهل بیت به معاد
چرا هر صفحه ای از قرآن را که باز می کنی دائم می گوید: معاد، معاد، معاد، قیامت؟! چرا هر صفحه ای از قرآن را که باز می کنی می بینی دائم تذکر معاد و قیامت را می دهند؟ امام سجاد علیه السلام اشک می ریخت و صدا می زد: «الهی عَمَّرنی ما کانَ عُمُری بِذلَهً فِی طاعَتِکَ»؛ خدایا به من عمر بده، اگر عمرم به درد می خورد و در راه عبادت و بندگی تو می گذرد. چون اگر عمر به درد نخورد، وزر و وبال انسان بیشتر می شود، «فإذا کانَ عُمری مَرْتَعاً لِلْشَیطَانِ»؛ اگر عمر من چراگاه شیطان است، دیده اید بعضی وقت ها اگر مثلاً ده تا بیست تا بزغاله را در یک باغ یا در یک زمین کشاورزی رها کنند، آنها در یک گوشه نمی ایستند که علف بخورند، تمام شاخه ها را می شکنند، تمام زمین را لگد می کنند و همه چیز را از بین می برند؛ چون آزاد هستند و دائم این طرف و آن طرف می روند – امام سجاد می گوید اگر شیطان مثل حیوان و بزغاله ای که روی زمین می افتد و همه جا را خراب می کند اگر عمر من این چنین چراگاه شیطان هم می شود و اگر قرار است شیطان در عمر من این چنین بچرد و مانور بدهد پس«فأقْبِضْنِی إلَیْک»[13]؛ عمر مرا بگیر. اگر امام حسین مکرر سخن از معاد می گفت و می فرمود: از قیامت بترسید و از معاد بترسید، می فرمود: «اسْتَحْوَذَ عَلَیْهِمُ الشَّیْطَانُ فَأَنسَاهُمْ ذِکْرَ اللَّهِ»[14]؛ شیطان بر شما حاکم شده، عمرتان در دست شیطان افتاده، یاد خدا در زندگی شما فراموش شده، اگر این قدر تذکر می داد علتش این است که هر چه یاد معاد در زندگی انسان قوی تر باشد، ضریب ارتکاب گناه کمتر است.
راه نجات از فزع روز قیامت
این محتوای نامة امام حسین است که من خلاصه ای از آن را خدمت شما عرض کردم. قرآن کریم نیز در آیات متعدد این تذکر را می دهد: «مَنْ جاء بِالحَسَنَهِ فَلَهُ خَیْرُ مِنْها وَهُمْ مَنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنونَ»[15]؛ کسانی در قیامت در امنیت هستند که در این دنیا کار نیک انجام بدهند؛ «مَنْ جاء بِالحَسَنَهِ». هر که نیکی کند و کار خوب انجام دهد: «فَلَهُ خَیْرُ مِنْها»؛ ما دنیای او را هم خوب قرار می دهیم؛ به او آرامش و اطمینان می دهیم، جزا می دهیم، نعمت می دهیم. اما یک جواب دیگر هم به او می دهیم، «وَهُمْ»کسانی که کار خوب و حسنات انجام می دهند، «یَوْمَئذٍ»؛ روز قیامت، «مِنْ فَزَعٍ»؛ از فریاد و ناله و ناراحتی «آمِنون»؛ در امان هستند. حیف نیست؟! خدا دارد قول می دهد «آمِنون»؛ امنیت می دهیم به کسی که کار مثبت و نیک انجام بدهد. «مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِنَفْسِه»؛ هرکه کار خوب انجام دهد، مال خود اوست، «وَمَنْ أَسَاء فَعَلَیْهَا»[16]؛ و اگر بد هم کند مال خود اوست. یعنی در واقع تمام اعمال ما منعکس می شود و برمی گردد. «چون که باید رست تخم بد مکار»، اگر قرار است که ما از اعمالمان نتیجه بگیریم، آن تخمی که برای رویش می کاریم باید تخم خوب باشد.
از مکافات عمل غافل مشو گندم از گندم بروید جو زجو
این جهان کوه است و فعل ما ندا سوی ما آید نداها را صدا
گر چه دیوار افکند سایه دراز بازگردد سوی او آن سایه باز
در کوه هر صدایی که ایجاد کنی همان منعکس می شود؛ صدای مرد باشد، بچه باشد بزرگ باشد.
خدایا! توفیق توجه بیشتر به معاد و روز قیامت را به همة ما عنایت بفرما.
[1]. بحارالانوار، ج 45، ص 87؛ کامل الزیارات، ص 75.
[2]. بحارالانوار، ج 68، ص 175.
[3]. بحارالانوار، ج 74، ص 335؛ نهج البلاغه، خطبه 28.
[4]. زمر: 56.
[5]. زمر: 57.
[6]. انسان: 3.
[7]. زمر: 58.
[8]. بحارالانوار، ج 99، ص 127؛ من لایحضرالفقیه، ج 2، ص 609؛ التهذیب، ج 6، ص 95.
[9]. بحارالانوار، ج 44؛ اللهوف، ص 31؛ مثیر الاحزان، ص 41.
[10]الارشاد، ج 2، ص 71؛ بحارالانوار، ج 44، ص 371.
[11]. بحارالانوار، ج 45، ص 87؛ کامل الزیارات، ص 75.
[12]. قصص: 83.
[13]. بحارالانوار، ج 70، ص 61؛ صحیفه سجادیه دعای بیستم.
[14]. مجادله: 19.
[15]. نمل: 89.
[16]. فصلت : 46.
